Το Τροπάριο της Κασσιανής είναι ίσως το πιο διάσημο και αγαπημένο τροπάριο της Μεγάλης Εβδομάδας. Ψάλλεται το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης, στον Όρθρο της Μεγάλης Τετάρτης, και αποτελεί μια λυρική κορύφωση της κατανυκτικής ατμόσφαιρας πριν την Ανάσταση.
Το τροπάριο περιγράφει με έντονη συναισθηματική φόρτιση τη σκηνή της μετανοίας της αμαρτωλής γυναίκας που με δάκρυα σπάει ένα ακριβό μύρο στα πόδια του Χριστού. Είναι μια βαθιά ανθρώπινη στιγμή, γεμάτη ταπείνωση, πόνο, συγχώρεση και ελπίδα. Δεν είναι τυχαίο ότι κάθε χρόνο οι εκκλησίες γεμίζουν όταν ψάλλεται, ενώ οι φωνές των ψαλτών μετατρέπουν τα λόγια της Κασσιανής σε εμπειρία ζωής.
Ποια ήταν η Κασσιανή
Η Κασσιανή ήταν βυζαντινή μοναχή, ποιήτρια και υμνογράφος του 9ου αιώνα. Έζησε την εποχή του αυτοκράτορα Θεόφιλου, ο οποίος φέρεται να είχε δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για εκείνη κατά τη διάρκεια της λεγόμενης “επιλογής νύφης” (μια ιδιότυπη βασιλική τελετή για την εύρεση συζύγου). Όταν εκείνη απάντησε με σοφία σε ένα σεξιστικό του σχόλιο, εκείνος την απέρριψε. Εκείνη όμως διάλεξε τον δρόμο του μοναχισμού και έγραψε πολλά τροπάρια και ύμνους.
Το Τροπάριο της Κασσιανής είναι το πιο γνωστό της έργο και παραμένει διαχρονικό. Μέσα από αυτό, η Κασσιανή δεν μιλά μόνο για τη μετάνοια μιας γυναίκας· μιλά για κάθε άνθρωπο που ζητά συγχώρεση και επανεκκίνηση.
Ένα τροπάριο που δεν ακούγεται απλώς. Σε αγγίζει. Σε αλλάζει.
Πρώτος βυζαντινός χρονογράφος που παρέχει στοιχεία περί της ζωής της Κασσιανής είναι ο Συμεών ο Μάγιστρος τον οποίο και ακολουθούν πολλοί άλλοι, μεταξύ δε αυτών ο Λέων ο Γραμματικός, ο Ιωάννης Ζωναράς κ.ά. Η Κασσιανή είναι μία από τους πρώτους μεσαιωνικούς συνθέτες τα έργα των οποίων σώζονται αλλά και μπορούν να ερμηνευτούν από σύγχρονους ειδικούς και μουσικούς. Περίπου 50 από τους ύμνους της έχουν διασωθεί και 23 από αυτούς περιλαμβάνονται στα λειτουργικά βιβλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο ακριβής αριθμός τους είναι εξαιρετικά δυσχερές να προσδιοριστεί καθώς διαφορετικά χειρόγραφα πολλές φορές αποδίδουν τον ίδιο ύμνο σε διαφορετικά πρόσωπα, ενώ συχνά δεν διασώζεται το όνομα του υμνογράφου.
Η ζωή της Κασσιανής
Γεννήθηκε μεταξύ του 805 και του 810 στην Κωνσταντινούπολη και ήταν γόνος φεουδαρχικής οικογένειας. Στον πατέρα της Κασσιανής, επιφανές μέλος αυτής της οικογένειας, φαίνεται πως είχε απονεμηθεί ο τίτλος του Κανδιδάτου στην αυλή της Βασιλεύουσας.
Όταν μεγάλωσε συνδύαζε εξαιρετική σωματική ομορφιά και εξυπνάδα. Τρεις βυζαντινοί χρονικογράφοι, ο Συμεών ο μεταφραστής, ο Γεώργιος Αμαρτωλός και ο Λέων ο Γραμματικός, αναφέρουν ότι έλαβε μέρος στην τελετή επιλογή νύφης για τον αυτοκράτορα Θεόφιλο, την οποία είχε οργανώσει η μητριά του Ευφροσύνη. Σε αυτή, που τοποθετείται χρονικά το 821 ή το 830, ο αυτοκράτορας επέλεγε τη σύζυγο της αρεσκείας του δίνοντάς της ένα χρυσό μήλο.
Θαμπωμένος από την ομορφιά της Κασσίας, ο νεαρός αυτοκράτορας την πλησίασε και της είπε: «Ὡς ἂρα διά γυναικός ἐρρύη τὰ φαῦλα» («Από τη γυναίκα ήρθαν στον κόσμο τα κακά [πράγματα]»), αναφερόμενος στην αμαρτία και τις συμφορές που προέκυψαν από την Εύα. Η Κασσία, ετοιμόλογη, του απάντησε: «Ἀλλά καὶ διά γυναικός πηγάζει τά κρείττω» («Αλλά και από τη γυναίκα [ήρθαν στον κόσμο] τα καλά [πράγματα]»), αναφερόμενη στην ελπίδα της σωτηρίας από την ενσάρκωση του Χριστού μέσω της Παναγίας.
Λέγεται ότι ο εγωισμός του Θεόφιλου τραυματίστηκε με αποτέλεσμα να απορρίψει την Κασσιανή και να επιλέξει τη Θεοδώρα από την Παφλαγονία της Μικράς Ασίας για σύζυγό του. Ωστόσο, ο διάλογος αυτός δεν είναι πρωτότυπος ενώ και η σκηνή πιστεύεται ότι είναι μύθος. Ο διάλογος ευρίσκεται σε λόγο Εις τον Ευαγγελισμόν της Θεοτόκου που αποδίδεται στον Χρυσόστομο ή τον Γρηγόριο τον Θαυματουργό, αλλά μάλλον προέρχεται από τον Πρόκλο Κωνσταντινουπόλεως (434-446). Κατ’ άλλους οι διηγήσεις του επεισοδίου εμφανίζονται 100 περίπου χρόνια αφού έζησε ο Θεόφιλος, ενώ το διήγημα περιέχει μοτίβα από την περιοχή του μύθου και της μεταγενέστερης δημώδους παράδοσης η οποία δημιουργήθηκε σταδιακά μέσα στους εικονολατρικούς κύκλους ως αντίδραση ενάντια στο μεροληπτικό εγκώμιο της αυτοκράτειρας Θεοδώρας.
